Tiroid bezi boynumuzda, nefes borumuzun ön alt kısmında bulunur. Tiroid bezinin çeşitli şekillerde büyümelerine guatr hastalığı denir.
Tiroid bezi salgıladığı tiroid hormonları ile vücudumuzun metabolizma hızını düzenler. Tiroid bezinin çalışmasını ise beynimiz kontrol eder, bunu salgıladığı TSH hormonu ile düzenler. Kan dolaşımımızdaki tiroid hormon seviyemiz azalınca salınan TSH artar, tiroid hormon seviyemiz artınca salınan TSH miktarı düşer.
Tiroid bezimiz hormon üretmek için yapısal olarak iyot elementine ihtiyaç duyar. Bu nedenle kişinin gıda veya içilen sularla aldığı iyot miktarı da tiroid bezi büyüklüğünü etkilemektedir. İyot alımı yetersiz olunca tiroid bezinde büyüme olmaktadır. Anadolu coğrafyası ne yazık ki iyot elementinden fakir bir coğrafyadır. Bu nedenle ülkemiz insanının yediği yiyecekler ve içecekler ile aldığı iyot elementi kısıtlıdır. İyot alabilmemiz için tek şansımız deniz mahsulleri tüketmekdir ki, ülkemizdeki bir çok ailenin deniz mahsulleri yeme alışkanlığı çok azdır. Bu nedenle ülkemiz insanında tiroid bezi hastalıklarıı sık görülür.
Vücut ağırlığı veya büyüklüğü ile tiroid bezi hacmi arasında ilişki vardır. Erkeklerde tiroit hacminün kadınlardan fazla olması ise erkeklerin vücut ağırlığının daha fazla olması ile açıklanmaktadır. Doğum sayısı da tiroit bezinin büyüklüğünü etkiler. Gebelikte tiroid hacminde artma olmaktadır. Doğum sayısı arttıkça tiroid hacmi artmaktadır. Sigara içenlerde tiroit bezinin daha büyük olduğu saptanmıştır. Sigara içenlerin kanlarında tiroit hormonu üretimini engelleyen tiyosiyanat isimli bir maddenin düzeyi artar. Artan tiyosiyanat hem kandaki iyotun tiroid bezi tarafından tutulmasını önler hem de tiroid hormon oluşumunu azalttığından tiroid bezinde büyüme yapar. Sigara içenlerde bu nedenle guatr sıklığı daha fazladır. Alkol fazla içenlerde ise ilginç olarak guatr daha az görülmektedir. Alkolün guatr sıklığını nasıl azalttığı tam bilinmemektedir; bu büyük olasılıkla alkolün tiroid bezi için direk toksik etkisine bağlıdır. Doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda tiroid bezi hacmi daha küçük bulunmuştur.
Genetik faktörler. Yukarıda sayılan nedenler içinde en önemlisi genetik faktörlerdir. Guatrın bazı ailelerde sık görülmesnin nedeni genetik faktörler yani anne ve babamızdan gelen kalıtımdır.
Tiroid bezi büyümeleri yani guatr hastalığı 3 şekilde olabilir:
1- Basit Guatr: Tiroid hormonları normaldir. Bez içinde nodül yoktur. Tiroit bezinde büyüme vardır. Bu nedenle buna basit guatr adı verilir.
2- Nodüler guatr: Tiroid bezi büyür ancak bez içinde nodül dediğimiz nohut veyya leblebi büyüklüğünde yumrular vardır. Nodüler guatr'ı olan hastaların tiroid hormonları normal veya artmış olabilir.
3- Torasik veya Plonjan Guatr: Tirodt bezinin gögüs kafesi içine doğru büyümesi ve gögüs kafesi içine girmesidir.
İyot yetmezliği olan bölgelerde guatr daha fazladır. Özellikle dağlık bölgelerde toprakta iyot az olduğundan guatr daha fazla görülür. Bilinenin aksine kara lahana yenmesiyle guatr oluşumu arasında bir ilişki yoktur. Demir eksikliği olan kişilerde de guatr sıklığında artış vardır.
Ergenlik çağındaki çocuklarda bazen guatr oluşur ve buna adölesan veya ergenlik guatrı denir. Ergenlik döneminde artan hormon ihtiyacını karşılamak için tiroid bezi biraz büyür ve guatr oluşur. Daha sonra bu guatr çoğu çocukta veya gençte kaybolur.
Gebelikte ve menopoz döneminde de tiroid büyüklüğü artar ve guatr oluşabilir.
Guatrlı hastaların çoğunda herhangi bir şikayet yoktur. Tiroid büyüklüğü çok büyük olursa nefes borusu ve yemek borusuna baskı yaparak öksürük ve nefes darlığı gibi şikayetler yapabilir. İyot yetmezliği aşırı ise tiroid bezi yetmezliği yani tiroid hormonu üretimi ve salgılanmasında azlık (hipotiroidi) ve ona bağlı şikayetler olabilir. Hipotiroidi daha sonraki bölümlerde ayrı bir başlık halinde anlatılmıştır. Erken devrede yumuşak ve düz bir guatr vardır. Erişkinlerde ise her zaman guatr içinde nodüller ve kist oluşur. Tiroid hormon tetkikleri genellkle normal sınırlar içindedir. Başlangıçta guatr içinde nodül yokken yaşın artmasıyla nodüller ve kist gelişebilir. Volüm arttıkça yani guatr büyüdükçe TSH hormonunda azalma oluşur.
İyot yetmezliği olan bölgedeki guatrlı kişilerde radyoaktif iyot uptake testinde yükseklik, total ve serbest T4 hormonlarının normal sınırlarda veya bazen düşük, olduğu görülürken, T3 hormon düzeyleri normal veya yüksek olabilir. TSH hormon düzeyleri ise normal veya yüksek olabilir. Şiddetli iyot yetmezliğinde ise hipotiroidizm denilen tiroit yetmezliği gelişir ki, bu durumda TSH hormonu yüksek, T3 ve T4 hormonları normal düzeyin altına düşmüştür.
Basit guatrlı bir hastada iyot yetmezliği varsa iyotlu tuz verilir ve tiroit hormonu ile (levotiroksin) tedavisi yapılır. Bu ilaçların dozunu yaşınıza göre ve diğer hastalıklarınızın olup olmadığına göre doktorunuz ayarlar. Bu ilaçların dozunu önerilen dozda almak çok önemlidir. Fazla alırsanız zararı olabilir. Plonjan guatr dediğimiz gögüs kafesine doğru girmiş basit guatrlarda hormonlar normal olsa da cerrahi tedavi uygulanır.